Jak rozpoznać zapalenie oskrzeli i jak je skutecznie wyleczyć – objawy, diagnostyka i nowoczesne metody leczenia

Jak rozpoznać zapalenie oskrzeli? To pytanie zadaje sobie wielu pacjentów, zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym, gdy infekcje dróg oddechowych są szczególnie częste. Zapalenie oskrzeli to stan zapalny błony śluzowej dróg oddechowych, który może mieć charakter ostry, podostry lub przewlekły. Objawy często przypominają zwykłe przeziębienie, ale choroba może prowadzić do powikłań, zwłaszcza u dzieci, seniorów i osób z obniżoną odpornością.

Zrozumienie różnic między postaciami choroby, jej objawów i metod leczenia jest kluczem do szybkiego powrotu do zdrowia.

• Ostre zapalenie oskrzeli w 85–90% przypadków ma etiologię wirusową.
• Choroba objawia się kaszlem, gorączką i uczuciem duszności.
• Antybiotyki nie są konieczne w większości przypadków.
• Leczenie opiera się na łagodzeniu objawów i wspieraniu odporności.
• U osób palących i zanieczyszczeniu powietrza częściej rozwija się postać przewlekła.

Zobacz też: Zatkany nos bez kataru – przyczyny, diagnostyka i skuteczne leczenie

Co to jest zapalenie oskrzeli?

Zapalenie oskrzeli (bronchitis) to zapalenie błony śluzowej oskrzeli — dróg, którymi powietrze dostaje się z tchawicy do płuc. Może mieć przebieg ostry (trwający do 3 tygodni), podostry (do 8 tygodni) lub przewlekły (powyżej 3 miesięcy w roku przez co najmniej 2 lata).

Według badań The Lancet Respiratory Medicine (2023) zapalenie oskrzeli jest jedną z najczęstszych chorób infekcyjnych układu oddechowego, odpowiadając za ponad 10% wszystkich wizyt u lekarza rodzinnego w okresie jesienno-zimowym.

Jak rozpoznać zapalenie oskrzeli – typowe objawy

Objawy zapalenia oskrzeli zależą od jego rodzaju i nasilenia. Najczęściej jednak pojawiają się:

• Kaszel – początkowo suchy, po kilku dniach staje się mokry i produktywny, z odkrztuszaniem plwociny.
• Gorączka – zwykle umiarkowana (37,5–38,5°C), czasem z dreszczami.
• Duszność i świszczący oddech – wynik obrzęku błony śluzowej i zwężenia oskrzeli.
• Ból w klatce piersiowej – nasilający się przy kaszlu.
• Znużenie, bóle mięśniowe, uczucie ucisku w klatce piersiowej.

Badania JAMA Internal Medicine (2022) potwierdzają, że kaszel w ostrym zapaleniu oskrzeli utrzymuje się średnio 18 dni, nawet mimo poprawy pozostałych objawów.

Rodzaje zapalenia oskrzeli

1. Ostre zapalenie oskrzeli

Najczęstsza forma choroby, zwykle o etiologii wirusowej. Za infekcję odpowiadają m.in.:

• wirus grypy A i B,
• paragrypy,
• RSV (wirus syncytialny),
• adenowirusy,
• koronawirusy,
• rynowirusy.

Rzadziej przyczyną są bakterie, takie jak Mycoplasma pneumoniae czy Bordetella pertussis (krztusiec).

Zakażenie szerzy się drogą kropelkową i jest zaraźliwe, szczególnie w pierwszych dniach choroby.

2. Podostre zapalenie oskrzeli

Charakteryzuje się utrzymującym się kaszlem po przebytej infekcji wirusowej (nawet do 8 tygodni). Związane jest z nadreaktywnością oskrzeli i przewlekłym stanem zapalnym. Leczenie skupia się na redukcji kaszlu i odbudowie śluzówki.

3. Przewlekłe zapalenie oskrzeli

Rozpoznaje się je, gdy kaszel z odkrztuszaniem trwa co najmniej 3 miesiące w roku przez 2 lata.
Najczęstszą przyczyną jest palenie papierosów i ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza lub pyły przemysłowe.
Badania European Respiratory Journal (2021) wykazują, że palenie zwiększa ryzyko przewlekłego zapalenia oskrzeli aż 9-krotnie.

Diagnostyka zapalenia oskrzeli

Lekarz rodzinny lub pediatra rozpoznaje chorobę na podstawie objawów i badania fizykalnego (osłuchiwanie płuc). W niektórych przypadkach zlecane są badania pomocnicze:

• RTG klatki piersiowej – aby wykluczyć zapalenie płuc.
• Badania mikrobiologiczne plwociny – jeśli podejrzewa się infekcję bakteryjną.
• Badania krwi (CRP, leukocyty) – pomagają odróżnić infekcję wirusową od bakteryjnej.

Według wytycznych European Respiratory Society (ERS, 2022) antybiotyki należy stosować tylko wtedy, gdy podejrzewa się infekcję bakteryjną lub u pacjentów z obniżoną odpornością.

Leczenie zapalenia oskrzeli

Leczenie objawowe

W większości przypadków wystarczające jest leczenie objawowe, mające na celu złagodzenie kaszlu i gorączki oraz poprawę komfortu oddychania:

• Paracetamol lub ibuprofen – w celu obniżenia gorączki i bólu.
• Leki wykrztuśne i mukolityczne – ułatwiające usuwanie wydzieliny z dróg oddechowych.
• Leki rozkurczające oskrzela (np. salbutamol) – w przypadku świszczącego oddechu.
• Nawilżanie powietrza i inhalacje z soli fizjologicznej – łagodzą podrażnienie dróg oddechowych.
• Witamina C i D – wspomagają układ odpornościowy.
• Wietrzenie pomieszczeń i odpoczynek – wspierają regenerację organizmu.

Antybiotykoterapia

Antybiotyki są zalecane jedynie w przypadku infekcji bakteryjnej lub ryzyka powikłań (np. u seniorów lub pacjentów z POChP).
Najczęściej stosowane substancje to:

• amoksycylina,
• klarytromycyna lub azytromycyna,
• cefuroksym.

Badania Cochrane Database of Systematic Reviews (2023) potwierdzają, że antybiotyki nie skracają czasu trwania infekcji wirusowej, a ich nadużywanie zwiększa ryzyko oporności bakterii.

Zapalenie oskrzeli u dzieci i niemowląt

U najmłodszych choroba często przebiega z nasilonym kaszlem, gorączką i trudnościami w oddychaniu. Najczęstszym patogenem jest RSV (wirus syncytialny).
Leczenie ma charakter objawowy – ważne jest nawilżanie śluzówki, inhalacje i nawodnienie. W cięższych przypadkach konieczna jest hospitalizacja.

Pediatrzy zalecają unikanie ekspozycji dzieci na dym papierosowy i zimne, suche powietrze, które podrażniają drogi oddechowe.

Profilaktyka zapalenia oskrzeli

• Szczepienia ochronne przeciw grypie i krztuścowi.
• Ograniczenie palenia tytoniu i ekspozycji na smog.
• Higiena rąk i unikanie kontaktu z osobami chorymi.
• Dbanie o odporność – dieta bogata w warzywa, witaminy D i C, regularna aktywność fizyczna.

Według badań Respiratory Medicine (2021), regularne szczepienia przeciw grypie zmniejszają ryzyko zapalenia oskrzeli o około 30% u osób starszych.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Wizyta u lekarza jest konieczna, jeśli:

• kaszel trwa dłużej niż 3 tygodnie,
• pojawia się gorączka powyżej 39°C,
• występuje duszność lub ból w klatce piersiowej,
• plwocina staje się ropna lub krwista,
• objawy nasilają się mimo leczenia.

Źródła:

1. The Lancet Respiratory Medicine, 2023 – Acute and chronic bronchitis: global epidemiology and management.
2. JAMA Internal Medicine, 2022 – Duration of cough and management strategies in acute bronchitis.
3. European Respiratory Journal, 2021 – Tobacco smoke and chronic bronchitis: mechanisms and prevention.
4. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2023 – Antibiotics for acute bronchitis in adults and children.
5. Respiratory Medicine, 2021 – Vaccination and prevention of lower respiratory tract infections.
6. European Respiratory Society (ERS), 2022 – Guidelines for diagnosis and treatment of bronchial infections.